Çocuklarda ödül mü, ceza mı yoksa hiçbiri mi?...

Ödül mü, ceza mı yoksa hiçbiri mi?

Çocuğunuzu yaptığı olumlu bir şey karşılığında ödüllendiriyor musunuz? Ya da istemediğiniz bir davranışta bulunduğunda ona ceza veriyor musunuz? Pek çok anne gibi ben de çocuklarımı yetiştirirken ödül ve ceza verme konusunda kararsız kalabiliyorum. 

• Çocuklarda ödül ve ceza sistemi uzun yıllardır kullanılan bir disiplin yöntemi. Ancak son yıllarda bu yöntemin doğruluğu tartışılıyor. Çünkü yapılan bazı araştırmalarda ödül  ve cezanın kısa sürede etkili olsa da uzun vadede negatif sonuçları olduğu ortaya çıkıyor. Örneğin;  bir çalışmada çocuklardan resim yapmaları isteniyor. Bir grup çocuğa yaptıkları resim karşılığında ödül veriliyor. Diğer gruba ise verilmiyor. Ödül verilen çocukların bir süre sonra ödülü tekrar alabilmek için aynı tarzda resim yaptıkları bulunmuş. Ödül verilmeyen çocuklar ise özgün, yaratıcı resimler yapmışlar. Bu da demektir ki ödül belli davranışın tekrar edilmesini sağlamak için işe yarıyor ancak içsel motivasyonu, yaratıcılığı köreltebiliyor. 

• Özellikle okul öncesi dönemde iyi davranışı teşvik etmek adına nadiren de olsa çıkartmalar vermek mümkün.  ‘Çok güzel olmuş!’ gibi sözler de ödül yerine geçiyor. Ancak yapılan her resmin muhteşem olduğunu söylemek, çocuk yapması gerekenleri yapmadığında bile onu övgüye boğmak hem sorumluluk duygusunun gelişmesini engelliyor hem de çocuğun özgüvenine zarar veriyor. ‘’İyi şeyler yaptığımda baksana nasıl da seviniyorlar, ben hep onları sevindirmeye çalışayım’’ deyip performans odaklı olabiliyor.  

• Ödül ve övgüde sonuca değil, çocuğunuzun çabalarına vurgu yaparsanız çok daha olumlu olur çünkü çocuklar sonuç odaklı oldukları zaman en ufak bir başarısızlıkta dağılabiliyorlar. 

• Cezaya gelince, çocuk eğitiminde cezaya yer vermek doğru değil. Olumsuz davranışı önlemenin ceza vermek dışında birçok yolu var. Çocuklara vurmak, bağırmak, küçük düşürmek, utandırmak, bir yere kapatmak, küsmek gibi cezalar onların özgüven ve benlik saygısında yaralar bırakıyor, ebeveynleri ile arasındaki güven ilişkisini bozuyor. 

• Ceza yerine ‘En sık uygulanan time out yani mola yöntemi. Olumsuz bir davranışta bulunan çocuk odasına gönderiliyor.  Ancak bu çok da doğru değil. Çocuğun bir yetişkinle bağlantı hissini kaybetmesine izin vermemeli.Bazı durumlarda ortamdan uzaklaşmak gerekiyor ancak ceza köşesi değil rahatlama köşesi yapılması daha doğru. Ayrıca doğru davranışı bizden görmeleri çok önemli. Buna model olmak diyoruz.